بقایای معماری این آسیاب ها در میان دره ای به فاصله کمی از شهر کاخک واقع است . این سازه ها که بیشتر در مناطق کوهستانی ساخته می شد . با استفاده از شیب های تند و آب سرشار قنات ها غلات اهالی را به نحوی مطلوب به آرد تبدیل می کرده است . در حال حاضر تعدادی از این آسیاب ها همچون گذشته به فعالیت خود ادامه می دهند . آبشار کاخک در کنار بقایای آسیاب ها تنها منبع اصلی انرژی چرخش «چرخ پره» بوده که در کنار مخزن استوانه ای شکل سنگی به نام تنوره قرار داشته است آب پس از ریزش از بالای تنوره به شدت از محفظه ای باریک خارج شده و به بیرون فوران می کند که در نتیجه چرخ پره را به گردش می آورد و این چرخ از طریق محوری عمودی به سنگ زیرین آسیاب منتقل می شود . بر راس محور یا تیر قطعه ای آهنی متصل است بنام تنوره که در حفره ایجاد شده در سنگ زیرین جای می گیرد و با آن درگیر یم شود به این ترتیب محور سنگ به گردش درمی آورد و غلات ریخته شده در لای سنگ ها را آرد می کند . دول محلی است که غلات در آن ذخیره می شود که با استفاده از قطعه ای چوبی به نام دول چوپش ریزش گندم از این محفظه کنترل می شود که با استفاده از قطعه ای چوبی بنام دول چوپش ریزش گندم از این محفظه کنترل می شود تبلک وسیله چوبی دیگری است که با لرزش بر روی سنگ باعث ریزش گندم از دول بره می شود . در پایان این فعالیت غله آرد شده از طریق رخنه ایجاد شده در کنار محفظه سنگ به داخل فضای گود شده گچ اندود موسوم به پرخو می ریزد و در آنجا انبار می شود . از دیگر قطعات آسیاب ها می توان به پشنه و چوپشنه اشاره کرد که با استفاده از آنها سرعت چرخش سنگ ها کم یا زیاد می شود .

منبع: حسینی، سیدمحمد، کاخک پایتخت اشکانیان،چاپ اول ۱۳۸۶، مشهد : نی نگار

مطالب مرتبط: