از محدثین و فقهای مشهور اهل سنت گناباد در دوران خوارزمشاهی ابو محمد عبدالعزیز بن ابینصر مبارک بن ابی القاسم محمود بن مبارک بن محمود بن الاخضر جنابذی ساکن بغداد بود که به واسطة جد اعلای او ابن الاخضر معروف است, شرح حال او در معجم البلدان و کتاب الذیل علی طبقات الحنابله(1) و در کتب دیگر از متقدمین نوشته شده است و در کتاب ریحانه الادب (2)، دانشوران خراسان (3) و کتاب الاعلام تالیف خیرالدین زرکلی (4) از مشاهیر و محدثین حنابله بود. تولدش در دوازدهم تیر ماه 509 هجری شمسی و از شش و هفت سالگی شروع به شنیدن حدیث نمود و از پدرش و علی بن بکتاش و ابوالفضل ارموی و ابی بکر بن زاغونی و سعید بن بناء و ابو الوقت و ابوالفضل بن ناصر حافظ و جمع دیگر استماع حدیث نمود و اصول و فقه را از ابی الحسن بن بکروس اخذ کرد و به مقامی رسید که به حافظ معروف گردید و حافظ در اصطلاح اهل حدیث کسی را گویند که حافظ کتاب خدا و سنت رسول (ص ( باشد. نیز بر کسی که احاطة علمی بر صد هزار حدیث از حیث متن و اسناد داشته حافظ اطلاق می شود, و کسی از اقرانش به همت و جدیت او نرسید و احدی از اساتید بغداد بیشتراز او حدیث نشنیده بود آن هم با ثقه بودن و امانت و صدق و معرفت تامه.
وی بسیار خوشخلق و مزاح بود و نوادر شیرین زیاد میگفت و کتابهای مفید بسیار در علم حدیث تألیف و تصنیف کرد و در بسیاری ازکتابهایش از تاریخ بغداد و مولفش خطیب بغدادی نقل کرده و در مذهب امد بن حنبل متعصب بود.
یاقوت مینویسد: من از او حدیث شنیدم و به من اجازه داد و خوب استادی بود. ابوالفرج مینویسد: خطش خوب و بسیاری از کتب که می خواند خودش می نوشت و نیز مینویسد: از خوش خلق ترین مردم و دارای طبع لطیف بود و هیچ کس از محضر وی خسته نمی شد.
در سمت شرقی بغداد در قسمت دروازة قیار با تشدید ( بر وزن طرّاف ) سکونت داشت و در همانجا به افاده مشغول بود و مدت شست سال روایت حدیث نمود و مجلس افاده داشت. در شب شنبه ششم شوال 611 ه.ق بین نماز مغرب و عشاء در هشتاد و هفت سالگی در بغداد وفات یافت (5) و گروه بیشماری از علما و اعیان و معاریف و طبقات مختلفة مردم در تشییع جنازه اش حاضر شدند و در مقبرة باب حرب پهلوی قبر ابوبکر مرزوقی مدفون گردید.
در کتابالاعلام تولد او را در سال 1130 میلادی و وفاتش را در سال 1215 میلادی (برابر با 611 قمری) ذ کر نموده است و می نویسد: اصل او از جنابذ بوده و آن قریه ای است در نیشابور و علت این است که در آن زمان مرکز خراسان نیشابور بوده و همه بلاد خراسان تابع نیشابور بوده اند.
در کتاب نورالابصار (6) تألیف شیخ مومن شبلنجی مصری از علمای قرن سیزده هجری در ذکر حالات در ذکر حالات امیر المومنین (ع) که نامی از حافظ برده اسم او را حافظ محمد بن عبد العزیز جنابدی مینویسد, در صورتی که دیگران ابومحمد عبدالعزیز نوشته اند.
درکشف الظنون عبدالعزیز بن اخضر نوشته و به ابن اخضر هم معروف است. ولی همان طور که ذ کر کردیم اخضر نام یکی از اجداد او بوده است.
تألیفات او بسیار و غالب آنها در علم حدیث و رجال است و همه آنها بر فهم و ضبط و علاقة او به امور دینی و علوم دلالت دارد از جملة تألیفاتش کتاب معالم العترة النبویة و معارف اهل بیت فاطمیة است.
علیبن عیسی اربلی صاحب کشف الغمه در کتاب خود همین کتاب را به واسطه تاج الدین علی بن انجب بن الساعی از خود مولفش روایت می نماید، دیگر الاصابة فی ذکر الصحابة و ابناء الصحابة، دیگر از تصنیفات او تنبیه اللبیب و تنقیح فهم المریب در چند جلد و دیگر المقصد الارشد فی ذکرمن روی عن الامام احمد در دو جلد و دیگر کتاب فضائل شعبان و دیگر طرق جزء الحسن بن عرفه، در کتاب تنبیه اللبیب اشتباهات خطیب بغدادی را ذ کر کرده و برآورد نموده است.
از ابن اخضر بسیاری از علما روایت نموده اند از جمله فرزندش علی بن عبد العزیز که در خدمت پدر استماع حدیث نمود و به مقام فقاهت رسید و دیگر ابوالمحاسن قرشی و حافظ عبدالغنی مقدسی و نجیب بحرانی و یحیی بن صیرفی فقیه و جمع دیگر نیز از او شنیده یا روایت نموده اند.
پانویس:
1. بغدادی حنبلی, زین الدین ابوالفرج عبدالرحمن بن شهاب الدین احمد: الذیل علی طبقات الحنابة، ج2، قاهره، 1372 (متولد 736 – متوفی 795) .
2. مدرس رضوی, محمدعلی: ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیة واللقب.
3. ریاضی، غلامرضا، چاپ 1236
4. خیرالدین بن محمود بن زرکلی (متولد 9 ذی حجة 1310، 25 ژوئن 1893، بیروت)، الاعلام، ج 4.
5. در تاریخ منتظم ناصری نیز وفات او را در وقایع 611 نوشته است.
6. چاپ قاهره، 1315
منبع: تابنده گنابادی، سلطانحسین، تاریخ و جغرافیای گناباد، چاپ دوم ۱۳۷۹ شمسی،تهران: انتشارات حقیقت.
مطالب مرتبط:
مهری
۲۴ آبان ۹۷، ۲۳:۳۲
ناشناس
۲۴ آبان ۹۷، ۲۳:۲۰
